Նազարբաևը ձեռնարկում է Ղազախստանը Ռուսաստանից անկախացնելու քայլեր

16-րդ դարի կեսից Ռուսաստանը գերիշխանության է ձգտում հարևանների նկատմամբ` ջանալով ստանալ եվրասիական գերտերության կարգավիճակ: 2 տարի առաջ ԵԱՏՄ-ի ստեղծումը ղազախ շատ ազգայնականներ ընկալեցին իբրև Մոսկվայի վաղեմի աշխարհաքաղաքական նպատակին հասնելու նոր փորձ: Այնուամենայնիվ, Ղազախստանը Ռուսաստանի մերձավոր դաշնակիցներից մեկն է: Ի տարբերություն նախկին խորհրդային մյուս հանրապետությունների` Ղազախստանն աջակցեց Մոսկվային և ԱՊՀ երկրների միջև ազատ առևտրի հարցում, և ՀԱՊԿ-ի ստեղծման` ջանալով կամուրջ դառնալ Ռուսաստանից Կենտրոնական Ասիա: 2015-ին Ղազախստանի նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևը պետությունների ղեկավարներից առաջիններից մեկը (Բելառուսի նախագահ Ալեքսանդր Լուկաշենկոյի հետ) մտավ Եվրասիական տնտեսական միություն, որ Արևմուտքում անվանվեց «երեք բռնապետների միություն»։ Ռուսաստանը ԵԱՏՄ-ն անվանում է տարածաշրջանում կայունության երաշխավոր, սակայն Ղազախստանը տուժեց տնտեսական առումով Ռուսաստանի հետ այդքան սերտ կապերի պատճառով` երկիր, որ ԵՄ-ի ու ԱՄՆ-ի պատժամիջոցների տակ հայտնվեց Ղրիմի անեքսիայից հետո:

Վերջին մեկ տարում Ղազախստանի եկամուտները ԵՄ-ի հետ առևտրից կիսով չափ կրճատվել են, Նազարբաևը նույնիսկ կասկածի տակ դրեց ԵՄ-ին անդամակցության պլյուսները: 2016-ին նա հնարավոր էր համարում Ռուսաստանի հետ սահմանի ժամանակավոր փակումը, որ կանխի ղազախական շուկայի հեղեղումը ռուսական էժան ապրանքներով: Այդ քայլը կխախտեր ԵԱՏՄ-ի կանոնները: Ղազախստանում աճում է դժգոհությունը Ռուսաստանի հետ փոխինտեգրումից, իսկ Նուրսուլթան Նազարբաևը դժվարությամբ է պահում քաղաքական ու առևտրական հավասարակշռությունը իր երկրի, Ռուսաստանի ու Արևմուտքի միջև: Էթնիկ ղազախները սկսել են վախենալ, որ Պուտինի ՙեվրասիականությունը՚ ռուսական գաղութացման նոր ձև է: Ղազախստանի հետ դրական հարաբերություններ պահպանելու Ռուսաստանի ձգտումը պայմանավորված է էներգետիկ գերտերություն լինելու ցանկությամբ: Երկու երկրները հին ու մերձ հարաբերություններ ունեն այդ առումով: Ղազախական նավթի արտահանման հիմնական մասը հոսում է ռուսական խողովակաշարով, որը տնօրինում է «Տրանսնեվթ» պետական կորպորացիան: Ղազախստանը տարանցիկ պետություն է Թուրքմենստանից Ռուսաստան գազի մատակարարման համար ՙՄիջին Ասիա-Կենտրոն՚ գազատարով, որ «Գազպրոմի» վերահսկողության տակ է: Ռուսական ընկերությունները մասնակցում են Ղազախստանում մի քանի գազային ու նավթային հանքավայրերի շահագործմանը:

Աստանայի համար ԵԱՏՄ-ին անդամակցության պրոբլեմներից մեկը զուգահեռ հարաբերություններն են Չինաստանի հետ, որ հիմա Ղազախստանի առևտրային գործընկերն ու ամենամեծ ներդրողն է: Պեկինը առաջ է մղում իր «Մեկ գոտի և մեկ ճանապարհ» վիթխարի առևտրային նախագիծը, որ նախատեսում է Չինաստան նավթի ու գազի մատակարարումը` Թուրքմենստանից ՈՒզբեկստանի ու Ղազախստանի տարածքով: Ղազախստանի համար դա Ռուսաստանից կախումը նվազեցնելու միջոց է: Ռուսաստանը անհանգստությամբ է հետևում Աստանայի ու Պեկինի հարաբերություններին` Չինաստանի ներթափանցումը Ղազախստան սպառնում է ազդել Կենտրոնական Ասիայում ուժերի հավասարակշռության վրա: Ոչ վաղ անցյալում Նուրսուլթան Նազարբաևը փորձում էր հավասարակշռություն պահպանել` մուլտիվեկտորային հարաբերություններ կառուցելով Ռուսաստանի, Չինաստանի ու ԱՄՆ-ի հետ: Պարադոքսալ է, բայց ԵԱՏՄ-ին անդամակցության և անորոշ երկարաժամկետ հեռանկարների պարագայում Ղազախստանի էլիտան հակառուսական տրամադրությունները օգտագործեց բնակչությանը իշխանության շուրջ համախմբելու համար:

Ղրիմի ռուսական անեքսիայից հետո Ղազախստանի ինքնանույնականացումը անկախ արտաքին քաղաքականության միջոցով առավել վառ արտահայտված է դառնում` կասկածից, որ Ռուսաստանը, ինչպես Վրաստանի ու ՈՒկրաինայի դեպքում, կարող է ռազմական միջամտության դիմել` Ղազախստանի հյուսիսում էթնիկ ռուսների ՙպաշտպանության՚ պատրվակով:

Մեկնաբաններից քչերն են սպասում, որ 77 տարեկան Նուրսուլթան Նազարբաևը 2020-ին ավարտվող ժամկետից ավելի կմնա իշխանություն: Ղազախստանի հաջորդ նախագահը, ավելի շուտ, նվազ ռուսամետ կլինի և ավելի բաց` Չինաստանի հետ հարաբերություններում: Իրավահաջորդը կարող է Եվրոպայի հետ կապերն ամրապնդելու փորձեր անել, որ մղձավանջ է Ռուսաստանի համար։

Քաղաքական կուրսի վերաբերյալ տարաձայնություններ կան և Նազարբաևի կլանի ներսում: Նրա փեսա Թիմուր Կուլիբաևը սերտ կապեր ունի Ռուսաստանի հետ, նա «Գազպրոմի» տնօրենների խորհրդի անդամ է: Վերջին տարիներին ընկերությունը ջանում էր, որ ղազախական գազը չհայտնվի դեպի եվրոպական գլխավոր շուկաներ գնացող գազատարներում: Էլիտայի մյուս անդամները իրենց գաղափարներն ունեն Ղազախստանի տնտեսական զարգացման և Ռուսաստանի, Չինաստանի ու Արևմուտքի հետ կապերի վերաբերյալ: Ոչ Նազարբաևի դուստրը` Դարիգան, ոչ նախկին վարչապետ, հատուկ ծառայությունների ներկա ղեկավար ու Չինաստանի հետ Ղազախստանի կապերի ճարտարապետ Քարիմ Մասիմովը հուսալին չեն թվում Կրեմլին:

Այն պահից, երբ Մասիմովին վարչապետի պաշտոնում փոխարինեց Բակիտջան Սագինտաևը, նա միջազգային նոր կապեր հաստատելու քայլեր ձեռնարկեց, բայց զգուշորեն, որ չմեկուսանա Մոսկվայից ու հրահրի մրցակից կլանների պայքարը: Մի կողմից, խոսքը հին գվարդիայի մասին է` պահպանողական, հիմնականում ռուսամետ չեզոքների, որ Կուլիբաևի հետ են մերձ հարաբերությունների մեջ, մյուս կողմից` նախագահին մերձ մի քանի օլիգարխների, ներառյալ Դարիգա Նազարբաևային ու ինքնուրույն բիզնեսմեն Բուլատ ՈՒտեմուրատովին:
Երրորդ խումբը, որին ոչպաշտոնապես անվանում են ՙհարավցիներ՚, հայտնվել է վերջին ամիսներին ու հակազդում է երկուսին էլ` բարդացնելով Նազարբաևի կյանքը, որ փորձում է հավասարակշռել մրցակիցների շահերը իր շրջապատի ներսում: Այնուամենայնիվ, կառավարությունում փոփոխությունները հանգեցրել են տեղաշարժի էլիտայի ներսում, որ նվազեցրել է Ռուսաստանի հետ սերտ կապված մարդկանց ազդեցությունը` պնդում է նախկին նախարարներից մեկը: Նա հղում է անում վերջին մի քանի ամիսներին Ղազախստանի վերին էշելոններում ձերբակալությունների ալիքին: Հունվարին, օրինակ, էկոնոմիկայի նախկին նախարար Կուլանիկ Բիշիմբաևը ձերբակալվեց կոռուպցիայի մեղադրանքով և մեղադրվեց Ռուսաստանի օգտին լրտեսության մեջ: Օգոստոսին Ակմոլայի ռազմական դատարանը 8 տարվա ազատազրկման դատապարտեց Ղազախստանի Ազգային անվտանգության կոմիտեի նախկին ղեկավար Նարտայ Դուտբաևին` Մոսկվային պետական գաղտնիքներ փոխանցելու համար: Հուլիսին նախագահի աշխատակազմի ղեկավարի նախկին տեղակալ Բագլան Մայլիբաևը 5 տարվա ազատազրկման դատապարտվեց նույն մեղադրանքով: Նախկին փոխվարչապետ Իմանգալի Թասմագամբետովը, ում հին գվարդիայի շատ անդամներ տեսնում էին Նազարբաևի իրավահաջորդ, բարեհաջող աքսորվեց Ղազախստանի դեսպան Մոսկվայում: Իսկ Ռուսաստանի նկատմամբ քննադատաբար տրամադրված նախկին դեսպան Մարատ Տաժինը վերադարձավ Աստանա, որ դառնա նախագահի աշխատակազմի ղեկավար:
Աստանայի ու Մոսկվայի ներկա տարաձայնությունների որոշ կողմեր հիշեցնում են Ղազախստանում խորհրդային դարաշրջանի վերջին տարիները, որ մթագնած են էթնիկ կոնֆլիկտներով ու ազգայնականությամբ, դիսկրիմինացիոն օրենքներով, կառավարման մարմիններում անհավասար ներկայացվածությամբ, ստալինյան ռուսիֆիկացման վերադարձով: Այն ժամանակ ազգայնական քաղաքականության նպատակը Ղազախստանի անկախությունն էր, ղազախական հողերի վերադարձը ղազախներին, ղազախական կրոնական ու լեզվական իրավունքների վերականգնումը:

30 տարի անց ռուսերենը մնում է Ղազախստանում գերակայող լեզու: Նազարբաևը և նրա սերնդի մարդիկ նախընտրում են ռուսերեն խոսել: Միևնույն ժամանակ, ցանկանալով նվազեցնել Ռուսաստանի մշակութային ու սոցիալական ազդեցությունը, կառավարությունը հայտարարել է, որ տարեվերջին կներկայացնի նոր այբուբենը: 2025-ին երկիրը կիրիլիցայից անցնելու է լատինատառի:

Հուլիսին ելույթ ունենալով` նախագահը ջատագովում էր այդ նախաձեռնությունը իբրև վաղուց անհրաժեշտ ներդրում ղազախական մշակույթի ու նույնականության մեջ: Իրականության մեջ դա ընկալվեց իբրև Ղազախստանը Ռուսաստանից անջատելու քաղաքական քայլ:
Հյու ԲԱՐՆՍ, ВВС

Հ.Գ. ԵԱՏՄ-ն, ինչպես հայտնի է, Ղազախստանի նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևի գաղափարն էր ու սա այն դեպքն է, երբ բումերանգը վերադառնում է: Եվ` շատ անհարմար պահի` ուժերն այն չեն, իրավիճակն այն չէ: Համեմատության համար` նույն «Գազպրոմը» արգելակում է Հայաստանում իրանական գազի մուտքը և Հայաստանի սերտ հարաբերությունները Իրանի հետ` ինչպես Չինաստան-Ղազախստան հարաբերությունների ճանապարհը: Գործում են նույն սխեմաները` ամբողջ ԵԱՏՄ-ում: Նուրսուլթան Նազարբաևն ընտրել է ամենագործուն ճանապարհը` անկախանալու. լեզուն ու մշակույթը: Մտածողության փոփոխությունը: Նա փորձում է վերադարձնել բումերանգը: Հայաստանում անում են հակառակը` ռուսերենի խորացված ուսուցման հայեցակարգ են մշակում: Ի՞նչ կլինի Հայաստանի հետ, երբ ԵԱՏՄ-ն ինքնալիկվիդանա, որ տնտեսության այս ընթացքով տասնամյակներ չի պահանջի:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ